نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
پیاپی 28 (زمستان 1391)

به منظور شناخت بهتر ارقام انگور برای کاربرد آنها در برنامه های اصلاحی آینده و بررسی برخی خصوصیات مورفولوژیکی میوه و بذر 11 رقم انگور در کلکسیون مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی در سال 90-1388، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار به مرحله اجرا درآمد. با استفاده از تجزیه کلاستر طبقه بندی و تفکیک ارقام مشابه در فاصله اقلیدسی 20 به 3 گروه صورت گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین وزن، حجم و قطر میوه انگور به ترتیب با میانگین 15/5 گرم، 8/4 سانتی متر مکعب و 95/1 سانتی متر برای رقم سمرقندی لطف آباد و کمترین میزان با 1/1 گرم، 91/0 سانتی متر مکعب و 91/0 سانتی متر برای رقم دیزماری رضائیه مشاهده شد. رقم مقنائی مشهد بیشترین (64/2 سانتی متر) و رقم دیزماری رضائیه کمترین (1/1 سانتی متر) طول حبه را داشتند. همچنین بیشترین وزن دانه برای رقم عسگری بیرجند (74 میلی گرم) و کمترین آن برای رقم سبزه درگزی (18 میلی گرم) بدست آمد. حداکثر تعداد دانه در هر میوه در رقم سمرقندی لطف آباد (38/3 عدد) و حداقل تعداد آن در رقم پشت گل مشهد (44/1 عدد) مشاهده شد. نتایج همبستگی ساده صفات، وجود همبستگی مثبت و منفی معنی داری را بین برخی صفات مهم عملکرد انگور نشان داد. وزن میوه با طول و عرض و حجم آن یک رابطه مثبت و معنی داری را در سطح 1 درصد نشان داد. به طور کلی چنین به نظر می رسد که صفات مربوط به اندازه میوه به خوبی قادر به تفکیک و تمایز ارقام انگور بودند.

مطالعات رویان شناختی جایگاه ویژه ای در علم گیاه شناسی و تاکسونومی گیاهی دارند. در این پژوهش مراحل و چگونگی تکوین تخمک و دانه گرده در گیاه Centaurea depressa مورد بررسی قرار گرفت. گل ها و غنچه ها در مراحل مختلف نمو برداشت شده، در FAA70 تثبیت و در الکل 70 درصد نگهداری شدند. نمونه ها پس از قالب گیری در پارافین با میکروتوم برش گیری شد و با هماتوکسیلین و ائوزین رنگ آمیزی انجام گرفت. لام های تهیه شده از مراحل مختلف تکوینی با دقت با استفاده از میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفتند. براساس نتایج حاصل از این بررسی، تخمک به شکل واژگون، دو پوسته ای و کم خورش است و تکوین کیسه رویانی از طرح تک اسپوری و تیپ پلی گونوم پیروی می کند. از آنجائی که نمو کیسه رویانی در گونه مطالعه شده از نوع پلی گونوم است. بنابراین مگاسپور موجود در ناحیه شالازی، مگاسپور عملکردی می باشد. پس از تقسیم میوز تترادهای مگاسپور آرایش T شکل دارند. لایه اندوتلیوم از یک ردیف یاخته تشکیل شده است و تا زمان تشکیل رویان پایدار باقی می ماند. کیسه رویانی ابتدا بسیار کوچک است به طوری که هسته های آن آرایش خطی فشرده را به خود می گیرند، اما در جریان بلوغ، کیسه رشد طولی قابل توجهی پیدا می کند.

جنس Bunium با نام فارسی زیره در ایران 14 گونه دارد. گونه Bunium rectangulum از دامنه کوه های جنوب غرب شهرستان خرم آباد با مختصات 33٫48 شمالی و 48٫35 درجه شرقی جمع آوری گردید و پس از خشک کردن گیاه در سایه، اسانس گیری از بخش های هوایی آن شامل ساقه، برگ و میوه با روش تقطیر با آب انجام شد. شناسایی ترکیبات موجود در اسانس به وسیله کروماتوگراف گازی (GC) و کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) صورت گرفت. مطالعات آناتومیکی ساقه نیز توسط روش رنگ آمیزی مضاعف با استفاده از دو رنگ سبز متیل و قهوه ای بیسمارک صورت گرفت. آنالیز اسانس B. rectangulum منجر به شناسایی 24 ترکیب شد که 5/94 درصد درصد از کل اسانس را شامل می شود. نتایج این بررسی نشان دادکه دیل آپیول (08/83 درصد)، گاما- المن (61/4 درصد) و کاریوفیلن اکسید (73/1 درصد) مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را شامل می شوند. دیل آپیول موجود در این اسانس این گیاه به عنوان یک عامل بازدارنده تولید آفلاتوکسین شناخته شده است. از طرف دیگر بررسی های آناتومیکی نیز نشان داد که کانال های ترشحی به تعداد 42 عدد در پوست، بین دستجات آوندی و مغز ساقه به ویژه در مناطقی که بافت های کلانشیمی زیاد است، وجود دارد.

آلودگی خاک های زراعی به فلزات سنگین از جمله سرب یکی از مشکلات عمده زیست محیطی می باشد. آلودگی سرب باعث محدودیت در رشد و نمو گیاهان می شود و از طرفی تهدیدی جدی برای سلامتی انسان محسوب می گردد. در این پژوهش میزان مقاومت گیاه سماق به فلز سرب در دو مرحله تکوینی جوانه زنی و گیاهچه ای در دو رویشگاه ملک آباد لرستان و سماق سرب زنجان در سال 1390 به صورت فاکتوریل در قالب کاملا تصادفی اجرا گردید. گیاهان برای ارزیابی اثرات سرب روی سرعت و درصد جوانه زنی و پارامترهای رشدی شامل وزن تر، وزن خشک، سطح برگ و مقدار کلروفیل کل در محلول غذایی حاوی غلظت های مختلف نیترات سرب کشت شدند و نتایج نشان داد که میانگین مربعات حاصل از تجزیه واریانس درصد و سرعت جوانه زنی سماق در 2 رویشگاه مذکور در سطح 5 درصد معنی دار نبود. لکن تفاوت بین شش غلظت مختلف سرب (0، 25/0، 5/0، 1، 2 و 3 میلی مولار) در سطح 5 درصد معنی دار بود. همچنین اثر متقابل رویشگاه و غلظت روی کلیه پارامترهای مورد بررسی در سطح 5 درصد معنی دار بود. اثر ساده و متقابل نوع رویشگاه و غلظت های مختلف بکار رفته بر پارامترهای رشدی گیاهچه ای از نظر آماری معنی دار بود. بیشترین مقدار پارامترهای رشدی گیاهچه ای مربوط به رویشگاه ملک آباد و کمترین مقدار مربوط به رویشگاه زنجان بود. با توجه به مقاومت نسبی و زنده مانی گیاهچه های سماق در حضور مقادیر بالای سرب و با مطالعات بیشتر می توان گیاه سماق را نیز در ردیف گیاهانی قرار دارد که جهت گیاه پالایی از آلودگی های زیست محیطی سرب می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

حضور هر گونه گیاهی در یک منطقه به طور اتفاقی نبوده، بلکه بر اساس روابط خاصی به وجود آمده که حاصل ارتباط عوامل محیطی با سرشت گونه است، در عین حال بخش وسیعی از استان گلستان که بالغ بر 167 هزار هکتار وسعت دارد، تحت تاثیر پدیده شوری و قلیائیت قرار داشته، که استقرار گونه های شورروی نیز متاثر از این روابط خواهد بود. هدف از این تحقیق، بررسی و تعیین مهمترین عامل های خاکی موثر در پراکنش و حضور گونه Halostachys caspica Pallدر این منطقه است. برای این منظور پس از بازدید مقدماتی، منطقه مورد بررسی بر روی نقشه توپوگرافی مشخص و سپس سه منطقه (تراکم زیاد، نیمه متراکم و عدم حضور) انتخاب، و در پایان دوره مرطوب، با توجه به عمق ریشه دوانی گونه جهت تعیین برخی از خصوصیات فیزیکوشیمیائی خاک، به روش تصادفی- سیستماتیک در طول ترانسکت اقدام به حفر پروفیل و نمونه برداری از خاک سه منطقه از عمق های 30-0 و60-30 سانتی متری گردید. و پارامتر های بافت خاک، هدایت الکتریکی، اسیدیته، موادآلی، NPK اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که از بین خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک مورد بررسی، عوامل نظیر شوری و مقادیر فسفر و پتاسیم خاک بین محدوده ی حضور این گونه و محدوده عدم حضور گونه نسبت به دیگر خصوصیات خاک تاثیر بیشتری بر پراکنش گونه Halostachys caspica Pall. در مرتع گمیشان نشان می دهند. لذا نتایج کلی نشان دهنده آن است که، در مرتع گمیشان حضور گونه با مقدار شوری رابطه معکوس و با مقدار فسفر و پتاسیم دارای رابطه مستقیم است.

به منظور بررسی فلور و شکل زیستی گونه های گیاهی در جنگل های شمال شهرستان ایلام منطقه ای به مساحت 4300 هکتار در روی نقشه توپوگرافی 50000/1 محصور گردید. ابتدا جهت تعیین مساحت قطعات نمونه از روش حداقل سطح استفاده شد. طبق این روش حداقل سطح قطعه نمونه در منطقه مورد مطالعه 400 مترمربع تعیین گردید. سپس اقدام به پیاده کردن قطعات نمونه به روش سیستماتیک تصادفی در منطقه مورد مطالعه نموده و گونه های گیاهی حاضر در سطح قطعات نمونه جمع آوری و مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته و شکل زیستی آنها بر اساس روش رانکیه تعیین گردید. در مورد نمونه های گیاهی که در شناسایی آنها ابهام وجود داشت به بخش گیاه شناسی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع جهت شناسایی فرستاده شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان دهنده حضور 188 گونه گیاهی متعلق به 150 جنس و 45 خانواده در منطقه مورد مطالعه بوده که تیره های Poaceae و Asteraceae به ترتیب با 28 و 26 گونه معادل 89/14 و 83/13 درصد غنی ترین تیره ها را به خود اختصاص می دهند و بعد از آنها تیره Lamiaceae و Fabaceae با 16 و 15 گونه معادل 51/8 و 98/7 درصد قرار دارند. بر اساس مطالعات انجام شده و بررسی فلور منطقه با توجه به اشکال زیستی رانکیه 98/7 درصد از گونه های گیاهی موجود در منطقه فانروفیت، 04/9 درصد کامفیت، 66/27 درصد همی کریپتوفیت، 21/45 درصد تروفیت و 11/10 درصد ژئوفیت می باشند.

اسیدسالیسیلیک و مشتقات آن می توانند در سازش گیاهان در مقابل تنش های محیطی شرکت کرده و با سایر متابولیت های سلولی و عوامل محیطی برای تنظیم پاسخ های گیاه به تنش ها بر هم کنش داشته باشد. در این تحقیق اندام هوایی گیاه نعناع فلفلی (Menta piperita L.) در اواسط رشد رویشی توسط دو غلظت از سالیسیلات (7-10و4-10 مولار) به طور جداگانه به مدت 20 روز هفته ای 3 بار محلول پاشی و پیش تیمار شدند. بعد از این مدت، تنش خشکی در دو سطح خشکی ملایم (درصد 35 ظرفیت اشباع خاک) و خشکی شدید (درصد 15 ظرفیت اشباع خاک) به همراه شاهد یعنی آبیاری معمولی (درصد 50 ظرفیت اشباع خاک) توام با محلول پاشی سالیسیلات (با دو غلظت) بر گیاهان به مدت 20روز اعمال شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد تغییرات طول اندام هوایی و ریشه و نیز تعداد و سطح برگ تحت تاثیر تنش های خشکی به کار گرفته شده در این تحقیق در مقایسه با شاهد معنی دار نبود، اما وزن تر و خشک ریشه و برگ تحت تاثیر تنش خشکی شدید کاهش معنی داری یافت. از سوی دیگر محلول پاشی با سالیسیلات به خصوص در غلظت 4-10 مولار موجب افزایش پارامترهای رشد در مقایسه با تنش شدید خشکی شد. تغییرات میزان کلروفیل های a و b در تیمارهای سالیسیلات و خشکی قابل ملاحظه نبود. بیشترین مقدار کاروتن و گزانتوفیل نیز در تیمارهای مربوط به تنش خشکی ملایم به همراه محلول پاشی با غلطت 4-10مولار مشاهده شد.

روش های استخراج جدید همچون استخراج به کمک مایکروویو، روش های سریع و موثر برای استخراج ترکیب های موثره از بافت های گیاهی هستند. با انتخاب صحیح و مناسب روش استخراج می توان حداکثر غلظت ترکیب های فنلی را با خلوص بالا از ماده مورد نظر در مقایسه با روش های سنتی استخراج کرد. در این تحقیق تاثیر غلظت اتانول (10، 20، 30، 40، 50، 60، 70، 80، 90 و 100درصد) و زمان استخراج (5/0، 1، 2، 5، 7، 9، 11، 13 و 15 دقیقه) بر روی میزان استخراج ترکیبات فنلی از برگ های اکالیپتوس به کمک مایکروویو بررسی گردید و از روش شبکه عصبی برای پیش بینی روند استخراج استفاده شد. نتایج نشان داد که غلظت 50درصد اتانول بیشترین میزان استخراج را داشت. شبکه مورد استفاده برای شبیه سازی، شبکه پس انتشار پیشخور با الگوریتم یادگیری لونبرگ- مارکوات برای آموزش الگو ها استفاده شد. متغیر های شبکه عصبی مصنوعی، تعداد نرون در لایه پنهان (4 تا 30) و نوع تابع محرک (تانژانت هایپربولیک و سیگموئید) در لایه پنهان بود. برای توسعه مدل های شبکه عصبی مصنوعی، بردار ورودی شامل غلظت اتانول و زمان استخراج و بردار خروجی میزان ترکیبات فنلی برگ های اکالیپتوس در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که شبکه پس انتشار پیشخور با تابع محرک تانژانت هایپربولیک و با 16 نرون در لایه پنهان قادر است که میزان ترکیبات فنلی را با ضریب تعیین 9632/0 و میانگین مربعات خطای برابر با 00069/0 در مقایسه با سایر شبکه ها پیش بینی کند.